Verslag 11 mei 2007
Mechelen: Water in de stad

Op vrijdag 11 mei organiseerde Grenzeloze Schelde i.s.m. de werkgroep Water in de Stad een studiedag in Mechelen, met als thema - je kan het al raden - 'Water in de stad'.

In de voormiddag stond een gegidste rondleiding langs verschillende sites in het stadscentrum op het programma. Het recent aangelegde Dijlepad liet de aanwezigen wandelen over de Dijle en langs de zopas opengelegde Melaan.

In de namiddag beleefden de deelnemers al varende vanaf de Brusselse Poort - via het Zennegat - tot de Winketkaai de omgeving van het Kanaal Leuven-Dijle en de Dijle. Deskundige sprekers lichtten actuele thema's en aandachtspunten toe aan dek, met mogelijkheid tot vraagstelling en debat.

Op deze manier wil Grenzeloze Schelde de herwaardering van het water in de stad in de kijker stellen. Mechelen, erkende kunsthistorische stad, speelt de aanwezigheid van water alleszins als troef uit, een aantal recente projecten getuigt hiervan.

Een drupje geschiedenis

De eerste stadskern van Mechelen is ontstaan op de hoge oever van de Dijle (portus) en gegroeid in de Frankische tijd, gelegen op het kruispunt van belangrijke handelswegen (oude heerbanen) en een waterweg langs de rivier.
De lage oever van de Dijle was een moerassig gebied met vele eilandjes, gescheiden door geulen die na indijking en versterking 'vlietjes' genoemd werden. Hoewel vaak geplaagd door overstromingen, verplaatste het centrum zich vanaf de 10^e eeuw toch geleidelijk naar de benedenstad. De historische stadskern telde tot amper honderd jaar geleden nog vele schilderachtige bruggetjes over de talrijke vlietjes.
Door de industrialisering en de sterke toename van de bevolking in de 19^e eeuw werden de vlietjes echter 'open riolen' … en de oorzaak van epidemieën. In het begin van de 20^e eeuw werden grote werken ondernomen: vele vlietjes werden voorzien van rioolbuizen en daarna gedempt, andere werden overwelfd, op de Dijle werden sluizen geplaatst en de wateroverlast werd opgevangen via een omleidingkanaal, zodat de binnenstad sindsdien geen overstromingen meer kent. De charme van vlietjes en bruggetjes ging echter (voorgoed?) verloren ...

Maar Mechelen is ontwaakt. In de laatste twee decennia werden vele initiatieven tot een goed einde gebracht: restauratie van gebouwen en monumenten, renovatiewerken aan straten en pleinen, grondige stadsvernieuwing, aanleg van ondergrondse parkings, ombouw van de oude Lamotbrouwerij tot een cultureel complex met Erfgoedcentrum, aanleg van een wandelpad op de Dijle en het terug openleggen van de grootste vliet, de 'Oude Melaan', in het kader van het Europese project 'Water in Historic City Centers'.

We nemen je even mee op tocht…

Te voet langs het water in het centrum

Ook al waren de weergoden ons op 11 mei niet gunstig gezind, de vele aanwezigen lieten er zich niet door afschrikken. Opgesplitst in twee groepen van elk een 30-tal deelnemers, trokken we op pad, professioneel begeleid door een stadsgids en een ambtenaar van stad Mechelen.

Op verschillende plaatsen, zoals hier onder een oude brug waar vroeger de tol werd geheven - en de Mechelaars stonden gekend voor hun harde aanpak bij ongehoorzaamheid - werden oude en huidige stadszichten vergeleken. Toch verrassend nog enkele elementen te herkennen…

De bewuste aandacht van de stad voor haar wateren, de verfraaiing van de omgeving van het water, laten de burgers zich welgevallen. Oeverbewoners richten zich terug naar het water, wat je merkt aan de vele (vernieuwde) privé-terrassen die opduiken langs de waterkant. Deze stadsvernieuwing met aandacht voor het water, kon de stad mede realiseren door de deelname aan 3 grotere Europese projecten:

1. de in 1998 met Europese steun aangelegde jachthaven - naar het voorbeeld van Delft in het centrum van de stad;
2. openlegging van een oude vliet, de 'Nieuwe Melaan', in het kader van het Europees project Water In Historic City Centers met 6 steden uit 4 landen;
3. het drijvend Dijlepad, deelproject onder de titel 'Waterfront Mechelen' in het totaalproject 'Beleef het Water' (Interreg IIIb-project).

Al gehoord van de 'kraankinderen'? Zij liepen vroeger in dit grote houten rad om de lading van de schepen te lossen. Tot 1888 was dit pareltje van een kraanbrug aanwezig, helaas werd ze dan verkocht en afgebroken…

Gelukkig is niet alles verdwenen en werden historisch waardevolle gebouwen beschermd door Monumentenzorg, zoals dit 'ambachtshuis van de schippers' in rococostijl , daterend uit de 2e helft van de 18e eeuw. Of wat ooit verdween, wordt weer gewaardeerd. Zo werd een oude vliet, ooit overwelfd onder druk van de uitbraak van epidemieën en toenemend verkeer, weer opengelegd. Het concept werd uitgewerkt door het bureau OKRA uit Utrecht. Waar mogelijk werden de oude, oorspronkelijke muren opnieuw gebruikt. Daar het om een nabootsing op de originele locatie gaat, maar geen herstel van bron tot monding, betreft het een stilstaande waterpartij. De Nieuwe Melaan wordt gevoed met Dijlewater en 's nachts laat een pomp het water circuleren om voldoende zuurstof in het water te mengen, noodzakelijk voor een goede waterkwaliteit en de vele vissen die er al lustig in rond zwemmen.

Ook op de Vismarkt konden tot 1530 kleine vissersboten in een haventje aanmeren om hun waar aan de man te brengen. Getuigen hiervan zijn de 'vis'fontein en de railing, die denkbeeldig de oude kade afbakent.

Over een lengte van ca. 600 meter kan de wandelaar, toerist, toevallige passant of zelfs een haastige pendelaar vanuit een ander perspectief zowel van de historische binnenstad als van de in de zon glinsterende Dijle genieten. Fase 1 verliep in samenwerking met Waterwegen en Zeekanaal NV, fase 2 is in voorbereiding. In de toekomst zal men zo de volledige loop van de Dijle door het stadscentrum kunnen volgen.

Niet enkel de wandelaar komt aan zijn of haar trekken, ook aan de beroepsbevolking en de jeugd wordt gedacht… De oude LAMOTbrouwerij werd prachtig gerenoveerd en herbergt nu een congrescentrum, gericht naar het water. Aan de overzijde zullen terrasjes een aangename, ontspannen sfeer creëren. De voorlopige brug zal vervangen worden door een nieuwe brug, die de twee sites met elkaar zal verbinden.

's Middags scheepten de deelnemers in aan de Brusselse Poort voor een verkenning van de omgeving van de stad Mechelen, al varende op het Kanaal Leuven-Dijle - via het Zennegat - en de Dijle. Stadsingenieur Gust Van Thillo lichtte aan de hand van een rijkelijk geïllustreerde presentatie de (toekomstige) realisaties van de stad toe. Iets om verder naar uit te kijken en dat hopelijk als voorbeeld kan dienen voor andere steden en gemeenten!

Al varende gaven verschillende sprekers van de Vlaamse Milieumaatschappij (VMM), Waterwegen en Zeekanaal (WenZ) en een nautische gids deskundige uitleg inpikkend op de omgeving waarlangs we vaarden. De thema's waren waterbeheersing, waterzuivering, betekenis van de Dijle en het kanaal voor Mechelen en hun historiek.







De boodschap die we onthouden is dat de herwaardering van water in en om de stad zeker als troef kan uitgespeeld worden: zowel stad als burger en toevallige passant plukken er de vruchten van. Maar het herstel van kwaliteit en kwantiteit is een noodzakelijke voorwaarde ervoor. Een bewuste omgang met water is een onontbeerlijke houding die ieder van ons zich eigen dient te maken, willen wij en de generaties na ons van dat water blijven genieten.